کتاب «نمایشنامه‌های یونان» نوشته‌ی ایرا مارک میلن، سفری پژوهشی و در عین‌حال شاعرانه به خاستگاه نمایش و اندیشه‌ی نمایشی در تمدن یونان باستان است؛ اثری که نه تنها تاریخ تئاتر را روایت می‌کند، بلکه ماهیت تفکر انسانی را از خلال صحنه، اسطوره و آیین به تصویر می‌کشد. میلن در این جلد از مجموعه‌ی تحلیلی خود، با نگاهی میان‌رشته‌ای، نشان می‌دهد که نمایش در یونان صرفاً شکل هنری نبود، بلکه نوعی اندیشیدن، گفت‌وگو و شناخت انسان از خویشتن بود.

در فصل آغازین، نویسنده به ریشه‌های نمایشی در آیین‌های مذهبی مرتبط با دیونیسوس، خدای شراب و سرور، بازمی‌گردد؛ جایی که رقص‌ها و سرودهای آیینی، آرام‌آرام به ساختارهای دراماتیک بدل می‌شوند. او توضیح می‌دهد که چگونه از دل این آیین‌های جمعی، نخستین شکل‌های تراژدی و کمدی سر برآوردند و هنر نمایش به تدریج از آیین جدا شد، اما همچنان معنای قدسی خود را حفظ کرد.

در ادامه، میلن به بررسی سه چهره‌ی بنیادین تراژدی یونان ــ آشیل، سوفوکل و اوریپید ــ می‌پردازد. در تحلیل او، آشیل پیام‌آور عدالت الهی و سرنوشت محتوم است، سوفوکل انسان را در مرکز تراژدی می‌نشاند و از تضاد میان وظیفه و عشق سخن می‌گوید، و اوریپید، با روان‌کاوی درونی شخصیت‌ها، تراژدی را از آسمان به زمین می‌آورد؛ به ذهن و وجدان انسان. در این میان، میلن نشان می‌دهد که چگونه تراژدی یونانی، زبان تفکر فلسفی بوده است؛ زبانی که ارسطو بعدها آن را در قالب نظریه‌ی «کاتارسیس» تبیین کرد.

در فصل‌های میانی، مسیر تحول نمایش از عصر کلاسیک تا دوره‌ی هلنیستی و سپس تأثیر آن بر تئاتر رنسانس و مدرنیته بررسی می‌شود. میلن با نگاهی تطبیقی، پیوند اندیشه‌ی یونانی با آثار نویسندگانی چون شکسپیر، راسین، آنوی و سارتر را ترسیم می‌کند؛ نویسندگانی که هر یک به‌گونه‌ای از الگوی تراژدی یونان برای بازاندیشی در سرنوشت و آزادی انسان بهره گرفته‌اند.

از دیگر بخش‌های برجسته‌ی کتاب، فصل «بستر تاریخی» است؛ جایی که نویسنده با رویکردی جامعه‌شناسانه، رابطه‌ی میان دموکراسی آتنی و ظهور درام را بررسی می‌کند. او تئاتر را نه صرفاً سرگرمی، بلکه میدان گفت‌وگوی شهروندان درباره‌ی اخلاق، عدالت و سرنوشت می‌داند. در این نگاه، صحنه‌ی تئاتر امتداد میدان آگوُراست؛ جایی برای اندیشیدن جمعی.

در فصل «نگاه نقادانه»، میلن دیدگاه منتقدان بزرگ از ارسطو تا نیچه را با نگاهی تحلیلی مرور می‌کند. او از «کاتارسیس» به عنوان جوهره‌ی تجربه‌ی تراژیک یاد می‌کند و نشان می‌دهد که چگونه این مفهوم در قرن‌های بعد، از تحلیل‌های فلسفی تا روان‌شناسی هنر، الهام‌بخش اندیشمندان بوده است. مقایسه‌ی دیدگاه ارسطو با تفسیر نیچه از تراژدی در «زایش تراژدی» از بخش‌های درخشان این فصل است؛ جایی که میلن هنر یونانی را تلاشی می‌داند برای آشتی دادن میان شور دیونیسوسی و نظم آپولونی.

در کنار تراژدی، کتاب به شاخه‌های دیگر نمایش یونان، از جمله کمدی و درام ستیری نیز می‌پردازد و تفاوت‌های ساختاری و کارکردی آنها را توضیح می‌دهد. او کمدی را آیینه‌ی زندگی روزمره‌ی مردم و زبان انتقاد از سیاست و جامعه معرفی می‌کند، در حالی که تراژدی، آینه‌ی روح و تفکر فلسفی انسان است.

ایرا مارک میلن، پژوهشگر و منتقد ادبی آمریکایی، در آثارش همواره تلاش کرده است تا نظریه‌های ادبی را با تاریخ اندیشه پیوند دهد. نثر او تحلیلی اما روان است؛ نثری که میان دقت دانشگاهی و شیوایی ادبی تعادلی ظریف برقرار می‌کند. اکرم رضایی بایندر، مترجم فارسی این کتاب، با حفظ دقت مفهومی و موسیقی متن، توانسته است زبان علمی و شاعرانه‌ی نویسنده را به فارسی روان و خواندنی برگرداند.

در نهایت، «نمایشنامه‌های یونان» نه تنها راهنمایی برای دانشجویان ادبیات و تئاتر است، بلکه کتابی است برای هر خواننده‌ای که می‌خواهد بداند چرا انسان از آغاز تمدن، برای فهم خویش صحنه ساخت و نقش بازی کرد. میلن در این اثر یادآور می‌شود که نمایش، جوهر فرهنگ یونانی و نقطه‌ی تلاقی شعر، فلسفه و سیاست بوده است و شاید هنوز نیز، آینه‌ای است که انسان در آن به جست‌وجوی خویش می‌نگرد.

شما می‌توانید نسخه الکترونیکی این کتاب را از طریق پلتفرم طاقچه مطالعه کنید.